De positie van werknemers is het afgelopen jaar sterker geworden dan ooit, zegt Ton Wilthagen, hoogleraar Arbeidsrecht aan Tilburg University. En, goed nieuws voor werkenden: dat zal de komende 30 jaar zo blijven. Maar de maatschappij dreigt volgens hem een hoge prijs te betalen.

Krapte op de arbeidsmarkt is de allesbepalende factor die het werkleven van veel werknemers heeft beïnvloedt de afgelopen twaalf maanden. ‘De invloed daarvan is veel groter dan die van politieke maatregelen’, zegt Wilthagen. ‘De positie van werkenden is sterker dan ooit. Zij zitten in een luxepositie.’

Maar er zijn ook mensen die juist achterblijven, waarschuwt hij. En: ‘Voor de maatschappij als geheel is de ontwikkeling juist niet gunstig. Ik maak me grote zorgen.’

Gunstige ontwikkelingen voor werkenden

1. Arbeidsmacht verschoven naar werknemers
‘Lange tijd was het zo dat werkgevers konden zeggen: voor jou tien anderen. Nu is het andersom. Voor werkenden liggen de banen voor het oprapen. Dat hebben de cao-onderhandelingen bij onder andere de NS duidelijk gemaakt. Wil je dat de treinen rijden? Prima, maar daar staat iets tegenover. De werknemer heeft daarmee de macht op de arbeidsmarkt stevig in handen genomen. En deze situatie zal de komende 30 jaar ook wel zo blijven, onder druk van de vergrijzing.’

2. Hoger salaris
‘In veel sectoren zijn de lonen met meer dan 10% verhoogd. Premier Rutte zei het jaren geleden al: de lonen moeten omhoog. Dat gebeurde maar niet. Maar nu, onder druk van het personeelstekort, is het toch gebeurd. Werkgevers hebben geen keus als ze hun personeel willen behouden.’

3. Thuiswerken
‘Het wetsvoorstel dat van thuiswerken een recht zou maken, is het afgelopen jaar in de Eerste Kamer gesneuveld. Maar sinds corona zijn we thuiswerken als een normale arbeidsvoorwaarde en zelfs als een recht gaan beschouwen. Werkgevers moeten daar vaak in meegaan. Anders is het ‘graag of niet’. Hier zie je dat de praktijk van de arbeidsmarkt sterker is dan de wettelijke kaders.’

4. Ouderschapsverlof
‘Nog niet zo lang geleden hadden vaders in Nederland twee dagen verlof na de geboorte van een kind. Dat is nu veranderd in een ruime regeling, waarin je ook zelf kunt kiezen om (een deel van) het verlof later op te nemen, of om tijdelijk je uren terug te schroeven. Deze verworvenheid speelt al iets langer, maar is het afgelopen jaar doorgebroken bij bedrijven als een normale, meer vanzelfsprekende voorwaarde.’

5. Meer vrouwen aan de top
‘We mogen wat dit betreft nog lang niet beide handen in de lucht steken, maar op het gebied van vrouwenemancipatie is er wel iets verbeterd. Meer vrouwen bekleden topposities in het bedrijfsleven en de vergoedingen worden ook steeds iets gelijker.’

Negatieve ontwikkelingen

1. Krapte zorgt voor ontwrichting in de maatschappij
‘Het structurele personeelstekort ontwricht de maatschappij. Er worden steeds meer rechtszaken geseponeerd vanwege een tekort aan rechters. De tekorten in de zorg en de jeugdzorg zijn gigantisch.

2. Werkdruk en uitval: een vicieuze cirkel
‘Krapte betekent hogere werkdruk. Dat leidt onherroepelijk tot een hoger ziekteverzuim. Wat zelf weer tot een grotere onderbezetting en dus een nóg hogere werkdruk leidt. Zo krijgen we een vicieuze cirkel die echt problematisch kan worden. De fysieke en geestelijke gezondheid van werkende mensen komt onder druk te staan.’

3. Onzekerheden
‘Er zijn verschillende omstandigheden die onzekerheid geven. Wat is de invloed van kunstmatige intelligentie (AI) bijvoorbeeld op je baan? Volgens de nieuwe Wet toekomst pensioenen (Wtp) kun je de komende jaren met je werkgever afspraken maken over je pensioenopbouw. Hoe pakt dat uit? Zzp’ers leven in onzekerheid over de verplichte arbeidsongeschikheidsverzekering. Voor mensen met zware beroepen loopt een regeling om eerder te kunnen stoppen met werken, de RVU-regeling, in 2025 af. Dat is een grote onzekerheid, want we weten niet wat daarmee gebeurt.’

4. Mobiliteit
‘Benzine is duur, de files zijn ondanks de vele thuiswerkers niet afgenomen, en de NS en andere openbaarvervoerbedrijven verhogen de tarieven. Veel mensen ervaren mobiliteit als een probleem. Het lijkt klein leed, maar voor mensen met gezinnen werkt dat door in hun dagelijks leven.’

5. Afschaffing STAP-regeling
‘De regeling bood iedereen de kans een opleiding te volgen. We moeten niet vergeten als maatschappij te investeren in de ontwikkeling van mensen die geen werkgever hebben, en in mensen die lang op de arbeidsmarkt rondlopen en iets nieuws willen toevoegen.’

6. Positie van achterblijvers
‘Er is, ondanks de krapte in veel sectoren, een grote groep die moeizaam of niet meeprofiteert. Mensen met weinig opleiding, arbeidsmigranten, mensen op wat hogere leeftijd, mensen met een beperking, ernstige of langdurige ziekte, jongeren die uit het onderwijs zijn gevallen… Dat heeft ermee te maken dat bedrijven het loon van iemand die ziek wordt twee jaar lang moeten doorbetalen. De arbeidsparticipatie in Nederland is over het algemeen hoog, maar bij deze groepen juist lager dan elders in Europa. Dat moet echt beter.’ (bron: Intermediair)