Energietransitie in gevaar door personeelstekort
De energietransitie is een gigantisch project. Iedereen in Nederland moet voor 2050 van het gas af zijn en alle stroom moet duurzaam opgewekt worden. Naast geld, apparatuur, materialen en draagvlak is er ook voldoende technisch personeel nodig om deze verandering te realiseren. En dat terwijl de technische sector nu al jaren kampt met een groeiend personeelstekort. Zijn er eigenlijk wel voldoende mensen beschikbaar? Hebben ze de juiste kennis en vaardigheden? En hoe kunnen we het tij keren?
In 2050 wil Nederland volledig klimaatneutraal zijn. Dat is zo afgesproken in het Klimaatakkoord. Om dit voor elkaar te krijgen moeten we de overstap maken van fossiele brandstoffen naar duurzame energie. Een ambitieus plan, maar noodzakelijk om een leefbare planeet achter te laten voor toekomstige generaties.
Het heeft nogal wat voeten in aarde. Alle cv-ketels zullen de komende 26 jaar vervangen worden door warmtepompen. Alle gasfornuizen gaan eruit en worden vervangen door elektrische kookplaten. Windmolenparken zullen als paddestoelen uit de grond springen, woningen krijgen een eigen laadpaal, het elektriciteitsnet moet verzwaard worden en elke grote stad zal een weiland aan superbatterijen installeren om de winter door te komen. Tenminste, dat is de droom. Want wie gaat dat allemaal installeren en onderhouden?
Groeiend personeelstekort in de technische sector
Het aantal mensen dat nu werkzaam is in de technische sector groeide het afgelopen jaar met 5%. Dat blijkt uit onderzoek van ROVC. Mooi nieuws! Maar helaas groeit de vraag naar technisch personeel nóg harder. Eind 2023 stonden er 78.900 vacatures open voor technische beroepen, zo blijkt uit cijfers van het UWV. En deze aantallen nemen met de jaren alleen maar verder toe. Ter vergelijking: begin 2020 stonden er ‘slechts’ 44.000 vacatures open. Er komt dus veel meer werk bij en minder mensen om het op te pakken.
Ook is er een mismatch tussen de benodigde en beschikbare kennis en vaardigheden. 62% van de technische bedrijven in Nederland geeft aan met een personeelstekort te kampen. Daarbij gaat het zowel om een kwalitatief als kwantitatief tekort. Er zijn niet genoeg mensen en de mensen die er wél zijn, beschikken niet altijd over de juiste skills.
Is de energietransitie wel haalbaar?
Om de energietransitie te laten slagen, is steeds meer technisch geschoold personeel nodig. Hoewel de vraag exponentieel toeneemt, neemt het aanbod maar mondjesmaat toe. Dat is een groot probleem: 44% van de technische bedrijven en 54% van de technici denkt daarom dat de energietransitie onhaalbaar is. Hoewel bedrijven iets positiever zijn dan voorgaande jaren, is de onzekerheid nog altijd groot. Zeker nu techniek de komende jaren alleen maar belangrijker lijkt te worden.
Uitdaging 1: stroomnet verzwaren
Eén van de grote uitdagingen is het oplossen van de overbelasting van het energienet. Momenteel zijn er door het hele land wachtrijen voor nieuwe bedrijven die aangesloten willen worden op het energienet. Ons energienet is simpelweg vol. En naarmate we minder gas en meer stroom gaan gebruiken, wordt dit alleen maar problematischer. Het hele energienet moet uitgebreid worden. Hoogspanningslijnen en elektriciteitskabels door het hele land moeten verzwaard worden. Eén op de drie straten zal opgebroken worden. Zelfs bij voldoende personeel zal het naar verwachting acht tot tien jaar duren om aan de huidige vraag te voldoen, laat staan de verwachte vraag in latere jaren.
Uitdaging 2: duurzame verwarming
Een andere uitdaging is de overstap naar duurzame verwarming. Vanaf 2026 zijn woningeigenaren verplicht om over te stappen naar een (hybride) warmtepomp wanneer hun cv-ketel aan vervanging toe is. Hoewel er waarschijnlijk voldoende apparatuur beschikbaar zal zijn, verwacht 62% van de technische bedrijven dat er te weinig bekwame vakmensen zijn om de explosie aan warmtepompen te installeren.
Uitdaging 3: elektrisch rijden
De toekomst is elektrisch. In 2050 moet elke auto, scooter, vrachtwagen en boot elektrisch aangedreven zijn. En al deze voertuigen moeten opgeladen worden. Daar is een breed laadnetwerk voor nodig en daar zijn weer veel installateurs voor nodig. Onder technici voelt momenteel slechts 32% zich bekwaam genoeg om een laadpaalinstallatie uit te voeren. Bijscholing is daarom hard nodig.
Maak de techniek aantrekkelijker
Om het personeelstekort in de techniek (nu en in de toekomst) op te lossen, zullen meer jonge mensen voor een baan in de techniek moeten kiezen. Hoe kunnen we ze enthousiasmeren? Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, zegt in een interview met AD dat 85% van de vakmensen in de techniek tevreden zijn over het salaris en 92% over de werk-privé balans. Ook al is op die punten nog verbetering mogelijk, lijkt dit niet het grootste struikelblok te zijn.
Het grote probleem ligt bij de aanwas van jonge mensen. Onder meer door vergrijzing leggen zo’n 18.000 medewerkers jaarlijks hun werkzaamheden neer, terwijl er maar 25.000 schoolverlaters en zij-instromers bij komen. Die 7.000 nieuwkomers zijn er simpelweg te weinig om alle vacatures te vullen. Terpstra ziet een rol voor de politiek om het aantrekkelijker te maken om voor de techniek te kiezen. Bijvoorbeeld door technische studenten extra studiefinanciering te geven of een extra beloning bij het behalen van een technisch diploma.
De huidige inspanningen van de overheid om de technische branche te promoten, vindt 90% van de technische bedrijven ondermaats. Ze zouden graag omscholingstrajecten met baangarantie zien en meer budget om de techniek te promoten. Over de huidige initiatieven is 53% niet te spreken: er wordt te weinig afgestemd met het bedrijfsleven zelf en ze slaan de plank mis qua communicatie.
Technische bedrijven aan zet
Toch zegt 38% van de technische bedrijven in Nederland geen last te hebben van een personeelstekort. Wat kunnen we van die bedrijven leren? Focus op ontwikkeling lijkt een belangrijk speerpunt te zijn. Het gebrek eraan is niet voor niets de belangrijkste reden waarom technici van werkgever wisselen of het werkveld zelfs helemaal verlaten.
Elke dag hetzelfde doen is saai. Vakmensen willen uitgedaagd worden en zichzelf persoonlijk en professioneel blijven ontwikkelen. Ze zijn leergierig en willen aan de slag met de laatste tools en technieken. Een bijkomend voordeel van blijven leren en ontwikkelen, is dat personeelsleden flexibel inzetbaar blijven bij veranderingen in het vakgebied en bijvoorbeeld nieuwe installatietechnieken sneller eigen maken. In de praktijk zien we ook dat bedrijven die investeren in hun mensen en zorgen voor aantrekkelijk werk een minder grote uitdaging hebben. Zij staan hier in hun directe omgeving om bekend, waardoor de in- en zijinstroom hen makkelijker vindt.
Een focusverandering van specialist naar generalist lijkt ook een winnende strategie te zijn. Wanneer medewerkers breed inzetbaar zijn, kampen bedrijven minder snel met een mismatch tussen benodigde en aanwezige skills in het personeelsbestand. Dezelfde monteur kan dan op maandag een warmtepomp installeren, op dinsdag een zonnepaneleninstallatie verzorgen en op woensdag een laadpaal aansluiten. Ook hierbij speelt de ontwikkeling van het personeel een belangrijke rol.
Tot slot ligt er een kans voor bedrijven zelf om het imago van de technische branche te verbeteren. Ype Bote Bonnema, docent Werktuigbouw aan het ROC, legt in een artikel van Jet-Net uit dat jongeren tegenwoordig niet meer automatisch in contact komen met de techniek. Aan bedrijven de taak om zichtbaar te worden. Niet alleen op social media, maar in het echt. ‘Open je deuren, organiseer meeloopdagen voor het vmbo, leg contact met scholen, promoot snuffelstages en zorg dat je bedrijf op evenementen te vinden is.’ Ook raad hij aan om al op de basisschool te beginnen met het promoten van de techniek, tijd te investeren in stagiaires en een goede werksfeer te realiseren.
Een andere manier om meer personeel te vinden, is door het imago van de techniek voor vrouwen te verbeteren. 54% van de technische bedrijven geeft aan dat daar een cultuurverandering voor nodig is.
Binden, boeien en behouden
De aanwas van nieuwe enthousiaste technici is belangrijk om de energietransitie te laten slagen. Maar behoud van personeel is misschien wel net zo belangrijk. Om uitstroom tegen te gaan, zullen bedrijven aan de slag moeten met het binden, boeien en behouden van hun personeel. Een stimulerende werkomgeving, goede arbeidsvoorwaarden en doorlopende ontwikkeling zijn hierin de sleutelwoorden. Technisch personeel is schaars en heeft de werkgevers voor het uitkiezen. Verloop binnen de sector is voor de energietransitie niet zo erg, maar het zou doodzonde zijn als bekwame mensen het vak in zijn geheel verlaten.
Enthousiasmeren en ontwikkelen
Het lijkt nog een flinke periode, maar eigenlijk zijn 26 jaar zo voorbij. We moeten nu al aan de slag met het enthousiasmeren van de volgende generatie om voor de techniek te kiezen. We moeten zorgen dat ze blijven werken in de techniek en de kennis en vaardigheden ontwikkelen om breed inzetbaar te zijn en blijven. Voor dat laatste punt zetten wij ons in bij IMK Opleidingen.
Marcel Does
is senior consultant bij IMK Opleidingen. IMK Opleidingen is dé opleider voor doorgroeiers bij praktisch ingestelde bedrijven. Het bedrijf verzorgt trainingen op het gebied van leiderschap, werkplekleren, projectmanagement, hr, persoonlijke effectiviteit en meer.
Referenties
- ROVC. (2024, Maart 25) TechBarometer 2024. https://www.rovc.nl/techbarometer/
- ROVC. (2022, Juli 6) TechBarometer 2022. https://www.rovc.nl/techbarometer/
- UWV. (2024, April 16). Dashboard Vacaturemarkt. https://www.werk.nl/arbeidsmarktinformatie/dashboards/vacaturemarkt
- AD. (2023, September 22). Technieksector kampt met grote personeelstekorten: ‘Je hebt een werkgarantie voor het leven’ https://www.ad.nl/economie/technieksector-kampt-met-grote-personeelstekorten-je-hebt-een-werkgarantie-voor-het-leven~ab5e7396/
- NOS. (2022, Juni 9) Waarom is het stroomnet vol, en is er wat aan te doen? https://nos.nl/artikel/2432057-waarom-is-het-stroomnet-vol-en-is-er-wat-aan-te-doen
- Jet-Net. (onbekend) Vier tips voor bedrijven die jongeren willen enthousiasmeren voor techniek
https://jet-net.nl/kennisbank/vier-tips-voor-bedrijven-die-jongeren-willen-werven/
